شرح و بررسی اسما و صفات الهی در صحیفه ی سجادیه

الْحَمْدُلِلَّهِالَّذیهَدَانَالِحَمْدهِ وَجَعَلَنَامِنْأَهْلِهِلِنَکُونَلِإِحْسَانِهِمِنَالشَّاکِرِینَ وَلِیَجْزیَنَاعَلَیذَلِکَجَزَاءَالُْمحْسنِین حمدخداوندراکهحمدخودرابهماآموخت وماراشایسته یآنگردانیدتاشکراحساناوبگذاریم و پاداشنیکوکارانبهمادهد. شکر و سپاس بی حد خداوند منان را که توفیق عنایت فرمود تا بخشی از ساعات زندگیم را با کلمات سید عابدان و مولای ساجدان تبرک نمایم و افتخار درک قطره ی ناچیزی از دریای معارف بلند صحیفه ی سجادیه را نصیبم ساخت. هر علمی موضوعی دارد که مسائل آن علم از خصوصیات و ویژگی های آن موضوع بحث می کند. در جهان هستی شریف ترین، غنی ترین و کامل ترین وجود، وجود خداوند متعال است. علمی که به شناخت خداوند و اسما و صفات او بپردازد، نیز شریف ترین و ارزشمند ترین علم است همان طور که حضرت علی ? می فرماید: معرفهاللهسبحانهأعلیالمعارف. «شناخت خداوند برترین شناخت ها است.» قدم اول در این علم اثبات وجود پروردگار یگانه ی عالم است. لیکنچون هر موجود از جمله انسان به جهت گرایش فطری به کمال مطلق، نسبت به مبدا جهان آگاهی دارد، بخش اعظم و مهم این علمبه شناخت خدا و شناخت صفات و اسما ی او مربوط می شود. کمتر کسی را در جهان می توان یافت که در اعماق جان به مبدا جهان عقیده نداشته و برای هستی سرچشمه ای قائل نباشد، گرچه خود به این آگاهی توجه نداشته یا در تطبیق آن خطا نماید. ذات یکتا ی خداوند فرا تر از آن است که در محدوده ی عقل و ذهن آدمیان بگنجد چنان چه امام علی ? می فرماید: لَایُدْرِکُهُبُعْدُالْهِمَمِوَلَایَنَالُهُغَوْصُالْفِطَنِ. «افکار ژرف اندیش ذات او را درک نمی کنند و دست غواصان دریای علوم به او نخواهد رسید.» از این رو برشمردن صفات خداوند و شناخت آن ها راهی برای نزدیک شدن به حریم معرفت او است. هر چند بحث درباره ی اسما و صفات خداوند نیز از مباحث پیچیده و دشوار است. به بیان شهید مطهری«بخشی از مباحث الهیات بالمعنی الاخص بحث در صفات واجب الوجود است که این بحث مباحث نسبتا مشکلی دارد. به این معنا که اثبات منتهی شدن عالم به واجب الوجود برای عقل ساده تر است از اثبات صفات. ... [اما] آن چه مکتب الهی را از مکتب غیر الهی متمایز می کند صفات واجب الوجود است.» در این راه سخت و دشوار تنها هادی و راهنما خود خداوند است. همان طور که امام سجاد ? فرمود: لَو لا أنتَ لَم أدرِ ما أنتَ. «اگر تو مرا هدایت نمی کردی نمی دانستم تو چه کسی هستی» خداوند خود را از طریق قرآن و فرمایشات امامان معصوم? معرفی نموده است. صحیفه ی سجادیه که پس از قرآن و نهج البلاغه از بزرگ ترین منابع معرفتی شیعه به شمار می رود، حاوی بسیاری از معارف دقیق و ظریف در این موضوع است. صحیفه ی سجادیه به دلیل این که بنیانش بر نیایش و گفتگوی با خدا نهاده شده است به طور طبیعی یاد و نام خدا بیش از هر یاد و سخن دیگر، در آن نمایان است. امتیاز آشکاری که صحیفه ی سجادیه بر دعاها و نیایش های دیگر دارد این است که علاوه بر محتوای علمی و معرفتی غنی در توجه به ابعاد اسما و صفات الهی و جلوه های مختلف خداوند از غنا و فراگیری ویژه ای برخوردار است. بدیهی است هر یک از محققان و پژوهشگران با اهداف خاصی به این دریا ی عظیم معرفتی نگریسته اند و به صورت کلی و جزئی دعا های این کتاب شریف را مورد بررسی قرار داده اند اما هنوز بسیاری از گوهرهای ناب این کتاب بر جویندگان حقایق پنهان است. با توجه به اهمیت و ارزش بحث اسما و صفات خداوند و نیز غنا ی صحیفه ی سجادیه در این زمینه بر آن شدم تا به بررسی و تبیین فلسفی و کلامی صفات خداوند که در صحیفه ی سجادیه آمده است بپردازم.بدین منظور ابتدا به تحقیق و پژوهش پیرامون اسما و صفات خداوند و مطالعه کتاب هایی که به این مباحث پرداخته اند، مبادرت ورزیدم که حاصل آن به صورت مختصر به نگارش درآمد. سپس به دقت به مطالعه ی صحیفه ی سجادیه پرداخته و به جمع آوری عبارت هایی از صحیفه که مربوط به اسما و صفات خداوند بود پرداختم. پس از دسته بندی صفات خداوند در سه بخش صفات ذاتی، صفات سلبی و صفات فعلی هر یک از صفات را از جهت لغوی و اصطلاحی معنا کرده سپس با استفاده از شروح مختلف صحیفه ی سجادیه و نیز برخی کتب دیگر تا حد امکان به تحلیل و بررسی عباراتی از صحیفه که صریح با غیر صریح مشتمل بر این صفات بود پرداختم. در تبیین معنای اصطلاحی صفات در حد بضاعت مباحث فلسفی و کلامی را مطرح نموده و با تحلیل و بررسی سعی شده خواننده در زمینه ی آن موضوع به فهم روشنی دست یابد. در عبارات صحیفه از ترجمه ی ابوالحسن شعرانی استفاده شده است. علت انتخاب این ترجمه اختصار، سادگی و روانی و تطبیق با لغات متن بوده است. در برخی موارد به علت عدم وضوح از ترجمه ی محمد مهدی فولادوند استفاده شده که با علامت (ف) در انتهای ترجمه مشخص گردیده است. لازم به ذکر است تکرار برخی عبارات صحیفه به علت چند بعدی بودن کلام امام ? یا به علت وجود دو یا چند صفت در آن می باشد که با توجه به موضوع مورد نظر تکرار شده اند. رساله ی حاضربرای دانشجویان دوره های کارشناسی و کارشناسی ارشد رشته های مختلف الهیات به ویژه گرایش فلسفه وکلام و طلاب حوزه علمیه قابل استفاده خواهد بود. مطالب این رساله در شش فصل تنظیم شده است: فصل اول: کلیات، که به بحث پیرامون اهمیت صحیفه ی سجادیه و ویژگی های آن و اهمیت بحث اسما و صفات پرداخته است. فصل دوم: اسمای الهی، که به مباحث کلی درباره ی اسم و تقسیمات آن می پردازد. فصل سوم: صفات الهی، که به مباحث کلی درباره ی صفات الهی و تقسیمات آن پرداخته است. فصل چهارم: تحلیل و بررسی صفات ذاتی در صحیفه ی سجادیه، در این فصل صفات ذاتی خداوند از منظر صحیفه ی سجادیه تحلیل و بررسی شده است.لازم به توضیح است از آن جاکه اسم "الله" جامع همه ی صفات کمالی است، در ابتدای این فصل شرح داده شده است.هم چنین شرح و تبیین برخی صفات که برخوردار از معانی مختلف بوده و با تحلیل های مختلف معنایی می توانند در زمره ی صفات ذاتی، سلبی یا فعلی قرارگیرند در این فصل جای گرفته است. فصل پنجم: تحلیل و بررسی صفات سلبی در صحیفه ی سجادیه، این فصل به تحلیل و بررسی همه ی آن چه در صحیفه ی سجادیه از خداوند سلب شده است، پرداخته است. فصل ششم: تحلیل و بررسی صفات فعلی در صحیفه ی سجادیه، در این فصل به تحلیل و بررسی بیش از چهل صفت فعلی خداوند که در صحیفه ی سجادیه آمده است پرداخته شده است.